TBMM İliç Maden Kazasını Araştırma Kurulu Raporu… CHP’nin Muhalefet Şerhi: “Kapasite Üstü Üretim Yapılmasına Göz Yumulmuştur”

(TBMM) - TBMM İliç Maden Kazası Kurulu raporuna, CHP 209 sayfalık muhalefet şerhi yazdı. Çevre Bakanlığı, Enerji Bakanlığı ve Çalışma Bakanlıklarının vazifelerini yerine getirmediği, verilen ÇED raporlarının faciaya taban hazırladığı belirtilen muhalefet şerhinde, "Mevcuttaki 58 milyon ton kapasiteli yığın liç alanında kapasite üstü üretim yapılmasına göz yumulmuştur" sözleri yer aldı. Facianın akabinde sorumluluk alınmadığına da dikkat çekilen şerhte, "Murat Kurum ve Bakanlık yetkilileri dava dışı bırakılmıştır" denildi.

Erzincan'ın İliç ilçesinde 13 Şubat 2024'te meydana gelen ve 9 işiçinin göçük altında kaldığı maden faciasının akabinde TBMM'de kurulan ve AK Parti Antalya Milletvekili Atay Uslu'nun başkanlık yaptığı kurul, 3 aylık rutin mühletinin akabinde bir aylık ek müddette çalışmalarını tamamlayarak raporu hazırladı. CHP, rapora 209 sayfalık muhalefet şerhini tamamlanarak Komite Başkanlığına sundu.

5 kısım ve çok sayıda alt başlıktan oluşan muhalefet şerhinde, kontrol, kapasite artışı, iş güvenliğinde yaşanan ihmaller, depremsellik değerlendirmesi ve kaza sonrasında yaşananlar üzere pek çok husus başlığı yer alıyor. İliç maden faciasını doğuran ihmallere de yer verilen muhalefet şerhinde, facianın en değerli nedenlerinden birinin 07.10.2021 tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum imzasıyla ÇED Olumlu Kararı verilen projeye ilişkin En son ÇED Raporu'nda, yığın liç alanının çökme riskinin göz gerisi edilmesi olarak söz edilmiştir. Bu kapasite artışlarıyla birlikte "yığın liç sahası kapasitesinin 85,3 milyon tona yükseltildiği belirtilse de Faz 5 ve Faz 6 ile açılacak sahanın inşaatı tamamlanmadığı için fiilen alandaki kapasite hiçbir vakit 85,3 milyon ton olmamıştır" denilmektedir.

Muhalefet şerhinde, "Anagold ve Kartaltepe şirketleri, ÇED süreçlerini bölerek entegre tesir değerlendirmesini bypass etmiş, kapasite üstü üretimle yığın liç alanını çok yüklemiş, yetkili bakanlıklar ise kontrol ve izleme vazifelerini ihmal etmiştir" tabirlerine de yer verilmiştir.

Denetime ait sorunlar

Özel şirketlerin denetiminde Çevre Bakanlığı, Enerji Bakanlığı ve Çalışma Bakanlıklarının vazifelerini yerine getirmediği belirtilen, şerhte şu sözler yer aldı:

"Özel firmalar eliyle yürütülen kontroller, bağımsızlık ve şeffaflıktan mahrum kalmıştır. Komite tarafından dinlenilen Çevre Bakanlığı, Enerji Bakanlığı ve Çalışma Bakanlığı'nın biri, yığın liç alanının prosesinin kontrolün sorumlu olmadıklarını beyan etmişlerdir. Üç bakanlığın beyanlarını değerlendirdiğimizde, yığın liç alanının denetlenmediği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Bilinçli olarak oluşturulan kontrol boşluğu, çevresel tahribatın yanı sıra kuşkulu mali kayıt dışılığa yer hazırlamıştır. Kontrol eksikliklerinin iş cinayetlerindeki ehemmiyeti göz önüne alındığında görev-yetki sorumluluklarının hudutlarının net olarak belirlenmesi hayati ehemmiyettedir."

Önceki kazalar ve i hmal edilen uyarılar

Yığın liç sahasında 27 Mart 2022 tarihinde yaşanan kayma olayı ve 21 Haziran 2022 tarihinde patlayan siyanür borusu olayında üç ay faaliyetlerin durdurulmasının akabinde tekrar faaliyete müsaade verildiği belirtilen muhalefet şerhinde, aynı yığın liç alanında 13 Şubat 2024'te yaşanan felaket ortasındaki illiyet bağlarını ortaya çıkaracak, yasal sorumluları hakkında cezai süreç başlatacak sistemlerin işletilmediği belirtilmiştir.

Yığın liç alanının denetim görevinin Çevre Bakanlığı adına özel bir kontrol firmasına yaptırıldığının tabir edildiği şerhte, "Proje sahibinin sunduğu kontrol raporları kâfi bulunarak tesisteki yanlışlıkların devamlılığı sağlanmıştır" denilerek, evvelki kazaların yaşanan faciaya zamin oluşturduğu vurgulandı.

Kapasite artı ş ı ve teknik i hlaller

Maden alanında kapasite artışlarına denetimsizce müsaade verildiği ve bu durumun teknik ihlallere de yol açtığının söz edildiği belirtilerek, mevzuya ait muhalefet şerhinde, şu tabirler yer aldı:

"Yıkım yaşanan yığın liç alanı birinci 4 fazı inşa edilerek işletmeye alınmıştır. İşletmeye alınan bu sahanın toplam kapasitesi 2021 yılında 58 milyon ton olup, bu kapasite Ekim 2021 prestijiyle dolmuştur. Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, yıkım öncesinde yığın liç alanında 68 milyon ton materyal olduğunu tespit etmiştir.

2021 yılında Çöpler Maden Kompleksi için yapılan 2. kapasite artışında, yığın liç alanının 85,3 milyon tona çıkarılmasına yönelik ÇED Olumlu kararı verilmesine karşın bu kapasite artışını sağlayacak olan 5. ve 6. Faz inşaatları tamamlanmamıştır. Mevcuttaki 58 milyon ton kapasiteli yığın liç alanında kapasite üstü üretim yapılmasına göz yumulmuştur."

Felaketin çevresel tesirleri ve riskler

Erzincan'da faaliyet gösteren maden ocağının bulunduğu alanının sarsıntı riski taşıdığı hatırlatılan muhalefet şerhinde, şu görüşlere yer verildi:

"Uzmanlarca 7 ve üstü büyüklükte zelzeleler üretebileceği söz edilen Ovacık Fay Sınırının Munzur Segmenti, tesisin tam altından geçmektedir. Böylesine riskler içeren bir bölgede bu proje için yapılan birinci müracaat sürecinde sarsıntı risklerinin nasıl müsaade göz arkası edildiği bir soru işaretidir.  Devlet Su İşleri (DSİ) ÇED Raporu görüşünde, 'Proje alanı rastgele bir içme ve kullanma  suyu havzasında bulunmamaktadır' denilmiştir. Meğer saha Karasu Irmağı ve Bağıştaş Barajı havzası içinde yer almaktadır. Felaketten sonra toprağa yayılan siyanür ve ağır metaller içeren kimyasal içerikli gereç yer altı sularına karışarak Fırat Irmağı üzerinden 9 vilayet ve 3 ülkeyi geçerek Basra Körfezi'ne dökülme ve geçtiği her yere zehir taşıma riski barındırmaktadır."

Yerel topluluklar üzerindeki tesirler

Bölgede yaşayan insanların ana geçim kaynağı olan tarım ve hayvancılığın bitirilerek bilhassa genç nüfusun yalnızca maden işletmesinde çalışmaya mahkum bırakılma stratejisine de vurgu yapılan muhalefet şerhinde, şöyle devam edildi:

Gittikçe genişleyen maden, Sabırlı Köyündeki yurttaşların kış mevsiminde kullandığı meraların neredeyse tamamını ortadan kaldırmış, böylece Sabırlı Köyünü madende çalışmaya mahkum etmiştir. Taşınan Çöpler Köyü sakinlerinin ise, köyün meralarla teması büsbütün kesilmiş olduğu için madende çalışmak dışında öteki geçim kaynağı kalmamıştır."

Yasal süreç ve sorumluluk

Facianın akabinde sorumluluk alınmadığına dikkat çekilen muhalefet şerhinde, "Murat Kurum'un İliç'teki felakete giden sürecin baş sorumlularından biri olmasına karşın Murat Kurum'un asli kusurlu olduğunu işaret eden eksper raporu, yeni bir heyete hazırlatılan eksper raporu ile çürütülmeye çalışılmış, Murat Kurum ve Bakanlık yetkilileri dava dışı bırakılmıştır. Şirketlerin siyasi ilişkileri, kontrollerin etkisizleşmesine ve cezai sorumluluğun alt kademelere hakikat yıkılmasına yol açmıştır. Yargı sürecinde, üst seviye yetkililer ve şirket yöneticileri 'taksir' kapsamında kıymetlendirilerek cezai yaptırımlardan kaçırılmıştır" denildi.

"İliç başta olmak üzere yurttaşlara sıhhat taramaları yapılmalı"

Maden kontrolü ve facia sonrasında kamu kurumlarının alması gereken sorumluluklar ve yeni faciaların önüne geçilmesi noktasında çeşitli tekliflerin de sunulduğu muhalefet şerhi, şöyle tamamlanıyor:

"Maden alanlarının kontrolü, özel firmalar yerine kamu kurumlarına bağlı uzman gruplarca yapılmalı, kontrol raporları kamuya açık hale getirilmesi gerekmektedir. Bu kontrol vazifesini ifa edecek müfettişlerin garantisi sağlanmalıdır. Kontrol sistemi özel kontrol firmaları tarafından hazırlanan raporları üzerinden yapılan dar ve sığ incelemeler onay ve imza düzeneğinden kurtarılmalı; kamu kurumlarında, müsaade ve inşa süreçlerinde maden firmalarında sunulacak ÇED raporu, Proje Tanıtım Belgeleri, tasarım ve uygulama projeleri vb., madencilik faaliyetlerini işletme süreçlerini denetleyebilecek yetkinlik ve yeterliliğe sahip takımlar istihdam edilmelidir.

Üretilen altın ölçüsü, satış gelirleri ve vergi beyanları, kamu kurumları üzerinden Sayıştay üzere kamu kontrol otoriteleri eliyle denetim edilmeli, tonaj ve kalite bilgileri Güç Bakanlığı'nca doğrulanmalıdır. Şirketlerin finansal hareketleri, memleketler arası standartlarda denetlenerek kayıt dışılık riski minimize edilmelidir. İliç halkı başta olmak üzere, tesir alanı içerisinde yaşayan yurttaşlara yönelik sıhhat taramaları  yapılmalı; uzun vadeli sıhhat ve geçim takviye programları uygulanmalıdır. Felaketin tesirlerini azaltmak için acil paklık ve rehabilitasyon planları hazırlanmalı; Fırat Irmağı'nda daima izleme sistemleri kurulmalıdır."